İNSANIN İKİ TÜRLÜ FİİLİ VAR

İnsanın kaç türlü fiili, yani işi vardır, hangisinden sorumludur?

İnsanda iki türlü fiil cereyan eder, birisi ihtiyarî(insanın istegine bırakılmış) diğeri ise ızdırarî(uyması mecburi olan iş).Birincisinin ortaya çıkmasına insan iradesi şart kılınmış, ikincisi ise tamamen onun iradesi dışındadır. İkincisinde kulun hiçbir rolü, hiçbir vazifesi yoktur. Dileyen de Allah’tır yaratan da. Organlarımızın çalışması, cinsiyetimiz, boyumuz, rengimiz, ırkımız gibi. Bir de bu dünyaya imtihan için gönderilmiş bulunan insanın kendi iradesine bırakılan işler vardır.

Konuşmayı yaratan Allah’tır, ancak konuşmaya karar veren, konuştuğunda da doğru veya yanlış konuşmayı tercih eden kulun kendisidir. Burada tercih kulun vazifesi, konuşmayı yaratmak ise Allah’ın vazifesidir, yani bu iş O’nun yaratmasıyla meydana gelir. İnsan cüz’i iradesini sarf ettikten sonra, sonucu Allah yaratır.

Bir konuşma hadisesi dudaktan, dilden, tükürük bezlerinden, beyinden, akla, hafızaya kadar uzanan maddî ve manevî nice cihazın birlikte çalışmasının neticesi. Bütün bu işleri Allah yaratıyor; ama biz konuşmak istemesek bunların hiçbiri çalışmıyor.

İnsan, arzu ettiği ve sevdiği şeyleri tercih edebilir ve eline alabilir. Hikmet ve Kerem Sahibi olan Yüce Rabbimiz, irademizi hayra sarfettiğimizde keremiyle hayır yaratıyor; şerri tercih ettiğimizde hikmet ve adaletiyle şerri yaratıyor.

Yaptığı iyilikler konusunda, ben böyle yaptım, şöyle ettim şeklinde konuşan bir insan, işlediği kötülükleri kadere havale edemez. Zira o kötülükleri isteyen ve yapan yine kendisidir.